Thuốc có nguồn gốc đa dạng (tự nhiên như động vật, thực vật, khoáng vật,… hoặc nhân tạo như tổng hợp hoá học, sinh học,…) do có bản chất khác nhau nên có tính chất lý- hoá học khác nhau và mức độ bền vững với các yếu tố vật lý, hoá học, sinh học, môi trường cũng khác nhau.
Tại Việt Nam, với khí hậu nhiệt đới gió mùa, nóng
ẩm quanh năm. Trong những ngày hè khí hậu nóng nực, nhiệt độ có nơi tăng cao
đến 38-40°C, độ ẩm nhiều khi rất cao trên 80%. Vì vậy, nếu bảo quản không tốt,
không đúng thuốc rất dễ bị hư hỏng, mất tác dụng gây thiệt hại về sức khoẻ và
kinh tế của người sử dụng.
Các yếu tố
liên quan đến việc bảo quản thuốc
Ảnh
hưởng của độ ẩm đến thuốc: Độ ẩm cao dễ làm hút ẩm với các thuốc là các loại thuốc viên
bọc đưởng, viên nang. Nó gây vón cục, ẩm mốc thuốc bột; làm giảm hay loãng một
số thuốc có trong siro; phá huỷ các thuốc có bản chất là enzym (men tiêu hoá).
Đôi khi làm mất tác dụng của một số loại kháng sinh và thuốc nội tiết; gây ra
một số phản ứng hoá học, phản ứng thuỷ phân làm hỏng thuốc. Độ ẩm cao còn có
khả năng làm thuốc biến đổi, hình thành chất mới gây nguy hiểm cho người sử
dụng (tạo ra acid salicylic trong viên thuốc aspirin). Độ ẩm thấp có thể làm
cho một số thuốc có bản chất là muối bị mất nước là ảnh hưởng đến chất lượng
thuốc.
Ảnh hưởng của nhiệt độ: Nhiệt độ cao làm cho một số phản ứng hoá học xảy ra
nhanh hơn, làm thuốc mất hơi nước, kết tinh một số thuốc dạng lỏng (cồn, tinh
dầu,…) gây hư hỏng các thuốc như kháng sinh, cao thuốc, cồn thuốc. Nhiệt độ cao
kết hợp với độ ẩm sẽ làm cho vi sinh vật phát triển nhanh hơn gây hư hỏng
thuốc. Nhiệt độ thấp có thể gây hư hỏng một số dạng thuốc ở dạng nhũ tương hoặc
kết tủa một số thuốc.
Ảnh
hưởng của ánh sáng: Ánh sáng làm thay đổi màu sắc của thuốc; làm
phân huỷ nhiều thuốc
Một số lưu ý khi
bảo quản thuốc tại nhà:
Mỗi loại thuốc đều có khuyến nghị riêng về bảo
quản do đó người sử dụng cần đọc kỹ tờ hướng dẫn sử dụng thuốc trong hộp thuốc
hoặc hỏi ý kiến bác sĩ/dược sĩ về mọi hướng dẫn bảo quản cụ thể.
¹ Môi trưởng lưu trữ, bảo quản thuốc:
- Môi trường lý tưởng của phần lớn các thuốc theo khuyến cáo là nơi có nhiệt độ
là 15-25°C, độ ẩm <70%, tránh ánh sáng mặt trời.
- Tại nhà các thuốc nên được bảo quản ở nhiệt độ phòng, nơi khô mát (trừ những
thuốc bắt buộc phải để trong tủ lạnh, tủ đông) như tủ thuốc riêng, ngăn kéo tủ
quần áo,… không để tủ thuốc trong phòng tắm, nhà bếp, tránh xa tầm nhìn và tầm
với của trẻ em, vật nuôi.
- Không để thuốc trong cốp xe, các thuốc cần mang theo sau khi xuống xe thì nên
mang theo chứ không để luôn trên xe.
¹ Giữ
thuốc trong hộp đựng ban đầu của nhà sản xuất:
- Không nên lấy thuốc ra khỏi bao bì của nhà sản xuất do các bao bì đóng gói đã
được nhà sản xuất nghiên cứu phù hợp với điều kiện bảo quản của thuốc (tránh
ánh sáng, chống ẩm).
- Người cao tuổi, người bệnh cần sử dụng thuốc hàng ngày thì các thuốc sau khi
lấy ra khỏi bao bì đóng gói của nhà sản xuất cũng phải bảo quản tại nơi khô mát.
¹ Bảo
quản thuốc khi đi xa:
Trường hợp cần thiết phải mang thuốc khi đi xa, đi du lịch cần lưu ý đóng gói
thuốc thuận tiện, giữ nguyên bao bì của nhà sản xuất, mang theo đơn thuốc (với
các trường hợp xuất cảnh), chuẩn bị các phương tiện bảo quản thuốc đúng (gói
chống ẩm, hộp trữ lạnh).
¹ Bảo
quản một số dạng thuốc cụ thể:
- Thuốc viên và viên nang: Để trong hộp kín, tránh ánh sáng, giữ nguyên bao bì
đóng gói của nhà sản xuất. Không dùng tay ướt/bẩn khi lấy thuốc.
- Thuốc tiêm và vắc-xin: Nhiệt độ bảo quản thông thường là 2-8°C trừ trường hợp
đặc biệt, do đó để trong ngăn mát tủ lạnh không bảo quản tại ngăn đá và ngăn
rau (ngăn đá có nhiệt độ quá thấp và ngăn rau có nhiệt độ cao hơn gây hỏng
thuốc). Không chạm tay vào vắc-xin sau khi tiếp xúc với thực phẩm.
- Insulin: Khi chưa mở nắp để tại ngăn mát tủ lạnh, sau khi mở nắp bảo quản ở
nhiệt độ phòng giúp cho quá trình tiêm thuốc thuận tiện hơn (trừ khi có khuyến
cáo đặc biệt của nhà sản xuất).
- Siro thuốc: Tránh ánh sáng trực tiếp của mặt trời, vặn chặt nắp sau khi mở để
tránh vi khuẩn xâm nhập. Hầu hết siro thuốc nên được sử dụng trong vòng 1 tuần
sau khi mở nắp.
- Các thuốc nhỏ mắt, mũi, tai: Tránh ánh sáng trực tiếp của mặt trời, khi sử
dụng nên nhỏ thuốc ở một khoảng cách nhất định tránh để vòi/ống thuốc tiếp xúc
trực tiếp với mắt, mũi, tai làm cho phần thuốc còn lại dễ bị nhiễm bẩn.
Những tiêu chuẩn bảo quản
thuốc theo quy định GPP
Bảo quản thuốc đạt chuẩn chất lượng GPP là cách để phát huy hết
tác dụng của thuốc đối với sức khỏe con người. Bạn nên có cách bảo quản thuốc
trong kho, nhà thuốc, bệnh viện, tại nhà như thế nào hợp lý?
Những tiêu chuẩn bảo quản
thuốc theo quy định GPP
Thuốc là các sản phẩm
có nguồn gốc rất đa dạng từ nhiều nguồn khác nhau như động vật, thực vật, hóa
học, sinh học… Bản chất từng loại thuốc khác nhau dẫn tới độ bền với các yếu tố
này ở môi trường bên ngoài cũng khác nhau.
Khí hậu Việt Nam nóng
ẩm quanh năm, nhiệt đới gió mùa có khi rất nóng, có lúc sẽ bị lạnh, mưa thất
thường. Nếu không thực
hành tốt bảo quản thuốc GPP thì
thuốc dễ bị hỏng. Lúc này chất lượng thuốc không đảm bảo để phát huy tác dụng
chữa bệnh cho người dùng. Do đó bảo quản các sản phẩm thuốc hợp lý là điều vô
cùng cần thiết tại các kho thuốc, nhà thuốc hiện đại.
Các yếu tố liên quan đến bảo quản thuốc
Có khá nhiều yếu tố
khác nhau ảnh hưởng tới việc bảo
quản thuốc mà quý khách hàng khi mở
nhà thuốc nên chú ý, quan tâm. Những yếu tố tác động bao gồm:
- Ảnh hưởng của nhiệt độ và
độ ẩm bảo quản thuốc: Độ ẩm
cao dễ hút ẩm của các loại thuốc dạng viên nang, thuốc bọc đường. Bên cạnh
đó với thuốc bột lại khiến cho thuốc dễ bị vón cục, ẩm mốc. Đối với siro
thì dễ bị loãng, phá hủy cấu trúc các loại thuốc có bản chất là enzym. Một
số loại thuốc kháng sinh hay thuốc nội tiết bị mất đi tác dụng, gây ra nhiều
biến đổi chất, tạo thành chất mới nguy hiểm đối với sức khỏe con người.
- Quy định về bảo quản thuốc với nhiệt độ cũng rất rõ ràng: Không để thuốc
ở nhiệt độ cao, không đặt thuốc trực tiếp ở ánh nắng mặt trời chiếu vào. Kết
hợp với độ ẩm cao, làm cho vi sinh vật phát triển nhanh hơn gây hư hỏng
thuốc.
- Ánh sáng quá mạnh
cũng khiến cho thuốc dễ bị thay đổi màu sắc, phân hủy nhiều chất thuốc, ảnh
hưởng tới tác dụng của thuốc về sau.
Bảo quản thuốc tại nhà
thuốc theo tiêu chuẩn GPP
Các quy định về bảo
quản thuốc tại nhà theo tiêu
chuẩn GPP được quy định tại tiểu 3, mục III, Phụ lục I -1a Thông tư
02/2018/TT-BYT quy định về Thực hành tốt cơ sở bán lẻ thuốc do Bộ trưởng Bộ Y
tế ban hành, cụ thể như sau:
- Thứ nhất, thuốc
phải được bảo quản theo yêu cầu ghi trên nhãn thuốc.
- Thứ hai, thuốc
nên được sắp xếp theo nhóm tác dụng dược lý.
- Thứ ba, các thuốc
kê đơn nếu được bày bán và bảo quản tại khu vực riêng có ghi rõ “Thuốc kê
đơn” hoặc trong cùng một khu vực phải để riêng các thuốc bán theo đơn. Việc
sắp xếp đảm bảo sự thuận lợi, tránh gây nhầm lẫn.
- Thứ tư, thuốc
phải kiểm soát đặc biệt (gây nghiện, hướng tâm thần và tiền chất) và các
thuốc độc hại, nhạy cảm và nguy hiểm khác cũng như các thuốc có nguy cơ lạm
dụng đặc biệt gây cháy nổ (các chất lỏng và chất rắn dễ bắt lửa. dễ cháy
và các hoạt khí nén) phải được bảo quản tách biệt, có các biện pháp đảm bảo
an toàn và an ninh theo đúng quy định của pháp luật có liên quan.
- Thuốc độc, thuốc
trong danh mục thuốc, dược chất thuộc danh mục chất bị cấm sử dụng trong một
số ngành, lĩnh vực phải được bảo quản ở khu vực riêng biệt, không được để
cùng các thuốc khác, phải sắp xếp gọn gàng, tránh nhầm lẫn, để quan sát.
5 chống trong bảo quản thuốc bạn nên nắm vững
Dưới đây là 5 chống trong bảo
quản thuốc quý khách hàng nên
nắm vững để có thể có được chất lượng thuốc tốt:
- Chống ẩm nóng,
ánh sáng trực tiếp, mối mọt, côn trùng
- Chống cháy nổ,
đảm bảo có bình PCCC, đảm bảo diện tích kho phù hợp, trình dược viên được
tập huấn PCCC, cần có hệ thống báo cháy tự động…
- Tạo ra ranh giới
để chống nhầm lẫn giữa các loại thuốc, khu đựng thuốc với
nhau.
- Chống hư hao, đổ
vỡ: Đặt thuốc ở nơi an toàn, cao ráo, sạch sẽ, đạt tiêu chuẩn tường chống
nóng, chống ánh sáng trực tiếp tác động vào…
- Chống quá hạn sử
dụng với nguyên tắc FEFO (thuốc gần hết hạn trước dùng trước – first
expired first out) . Đánh dấu các loại thuốc bằng những quy định riêng của
từng nhà thuốc, tránh bán thuốc hết hạn sử dụng cho người tiêu dùng.
Một số câu hỏi liên quan
tới bảo quản thuốc
Bảo quản thuốc trong tủ lạnh có tốt
không?
Trình dược viên cần thực hành tốt bảo
quản thuốc, nhất là những loại
thuốc đặc biệt cần có phương án bảo quản cho phù hợp. Mỗi loại thuốc có phương
án bảo quản khác nhau, cụ thể:
Điều quan trọng nhất là
tủ lạnh đó kích cỡ bao nhiêu, sử dụng tủ lạnh thế nào cho phù hợp với không
gian của quầy thuốc, nhà thuốc hay hiệu thuốc của bạn.
- Theo khuyến cáo
của các chuyên gia, phần lớn các loại thuốc Tây hiện nay nên được bảo quản
trong môi trường với nhiệt độ từ 15-25°C, độ ẩm <70%, tránh ánh sáng mặt
trời.
- Một số loại thuốc
chỉ nên bảo quản ở nhiệt độ phòng, còn số khác có thể đặt ở tủ thuốc riêng
hoặc ngăn mát tủ lạnh. Có một số loại thuốc bắt buộc phải để trong tủ lạnh,
tủ đông.
- Tránh xa phòng
tắm, nhà bếp, tủ đựng thuốc thấp tránh trẻ em hay vật nuôi có thể động tay
chân vào.
- Không để thuốc
trong cốp xe.
Bảo quản thuốc trong bệnh viện thế
nào?
Theo quy định tại Tiểu
mục 3, Mục II, Phụ lục I – 1a Thông tư 02/2021/TT-BYT quy định về thực hành tốt
cơ sở bán lẻ thuốc (GPP) do Bộ trưởng bộ Y tế ban hành về thiết bị bảo quản thuốc tại
nhà thuốc, cụ thể như sau:
Đối
với các thiết bị bảo quản thuốc:
Dùng các thiết bị bảo
quản chất lượng thuốc cần tránh ảnh hưởng bất lợi từ thời tiết (ánh sáng, độ
ẩm, nhiệt độ, các loại côn trùng, động vật khác). Cụ thể:
- Tủ, quầy, giá kệ
chắc chắn, trơn nhẵn, dễ vệ sinh, thuận tiện cho bày bán, bảo quản chất lượng
thuốc và đảm bảo thẩm mỹ
- Có đủ ánh sáng
để đảm bảo các thao tá, đảm bảo việc kiểm tra các thông tin trên nhãn thuốc
và tránh nhầm lẫn.
- Nhiệt kế, ẩm kế
để kiểm soát nhiệt độ, độ ẩm tại cơ sở bán lẻ thuốc. nhiệt kế, nhiệt ẩm phải
được hiệu chuẩn định kỳ theo quy định.
- Có tủ lạnh để bảo quản thuốc đặc
biệt cần nhiệt độ mát của tủ.
Bảo quản thuốc khi đi xa: Cần đóng gói thuốc đúng với quy chuẩn, mang theo đơn thuốc
nếu lỡ như thuốc bị hỏng. Cần chuẩn bị các phương tiện bảo quản chất lượng
thuốc đúng chuẩn yêu cầu như gói chống ẩm, hộp trữ lạnh.
0 Nhận xét